Richard Burton
_rib.PNG){kind=small}
Richard Burton (Pontrhydyfen, Neath Port Talbot, 1925eko azaroaren 10 - Céligny, Suitza, 1984ko abuztuaren 5[1]) Galesko aktorea zen. Garai batean Hollywoodeko aktore ordainduenetakoa, ahots-estilo garbiarengatik ezagutzen zitzaion.[2][3] Zazpi aldiz gizonezko aktore onenaren Oscar sarian izendatuta, ez zuen inoiz irabazi.
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Aktorearen benetako izena Richard Walter Jenkins da, eta Galesko Ponthrydyfen herrian jaio zen, Talbot portutik gertu. Richard Walter Jenkinsen (1876- 1957) eta Edith Thomasen (1883-1927) hamahiru seme-alabetatik hamabigarrena da. Meatzari presbiterionistazko komunitate batean hazi zen, gales hizkuntzaduna. Richard Burtonen ama sukar puerperal baten ondorioz hil zen, Graham erditu ondoren (1927). Cecilia ahizpa handiak bere etxean hartu zuen eta Elfed James senarrarekin hazi zuten.
Laster, Richard oso ikasle on gisa azaldu, eta poesiarako eta idazketarako grina zuen. Baina hamasei urte zituenean, eskola utzi eta lana aurkitu behar behar izan zuen. Philp Burtonek eskolan izan zuen irakasle batek bere talentua nabaritu zion eta Galeseko azentua galtzera animatu zuen, ofizialki adoptatzen du eta ikasten jarraitzeko bidea zabaltzen dio. Richard Burton bihurtu zen orduan. 1943an, sei hilabeterako Exeter-reko ikastetxean sartzeko baimena eman zioten Oxfordeko Unibertsitate entzutetsuan, Royal Air Forcekoa baitzen.
1952an, Richard Burton ospetsu bihurtu zen Henry Kosterren My Cousin Rachel-en egindako paperarengatik. Oscar sarietan izendapen bat egin zioten. 1954an, Dylan Thomas poeta galestarraren Under milk wooden lanaren narratzaile gisa irratian debutatu zuenean. Hogei urte geroago itzuli zen zinemara. Cleopatra filmaren filmazioan, Elizabeth Taylor ezagutu zuen Richardek, bikote eratu zuten eta gero urte askotako harreman ekaiztsu samarra izango zuten elkarrekin.
Insomnea eta alkoholiko nabarmena, Richard Burton bost aldiz ezkonduko da, Elizabeth Taylorrekin birritan. 1949ko otsailaren 5ean, Sybil Williams-ekin ezkondu zen, eta harekin bi seme-alaba izan zituen: Kate Burton (1957ko irailaren 10a) eta Jessica Burton (1960), autista jaioa. 1963ko abenduaren 5ean, dibortziatu egin zen, 1964ko martxoaren 15ean Elizabeth Taylor irakaslearekin ezkontzeko. Elkarrekin, neska bat hartuko dute, Maria, 1961ean Alemanian jaioa. 1974ko ekainaren 26an lehen aldiz dibortziatu ondoren, 1975eko urriaren 10ean berriro ezkondu ziren Richard eta Elizabeth, eta 1976ko abuztuaren 1ean berriz dibortziatu ziren. 1976tik 1982ra, Susan Hunt-ekin ezkondu zen Richard; senar-emazteak ere dibortziatu egin ziren. Azkenik, 1983ko uztailaren 3an, Sally Hayesekin ezkondu zen Richard. Hura hil arte elkarrekin bizi ziren.
Richard Burton Mexikotik Kaliforniara zihoan hegaldi batean marketinean lan egiten duen gazte baten alboan jezartzen da, marketin ean dabil lanean baina aktore-lanaz oso interesatuta dago. Burtonek alde egiteko gomendatu dio, eta zinemara bakarrik dedikatzeko, arrakasta lortu nahi bazuen. Gizon gazte hori Kevin Costner zen, eta, itxuraz, Richard Burtonen aholkuei jarraitu zien...
Richard Burton, bat-batean, garuneko hemorragia baten ondorioz hil zen 1984ko abuztuaren 5ean Celigny-n Genevako kantonamenduan, eta hilerri zaharrean lurperatu zuten Alistair Maclean idazlearen ondoan.
Filmografia hautatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Now Barabbas (1949)
- The Last Days of Dolwyn (1949)
- The Woman with No Name (1949)
- Waterfront (1950)
- Green Grow the Rushes (1951)
- My Cousin Rachel (1952)
- The Desert Rats (1953)
- The Robe (1953)
- Thursday's Children (1954) (laburmetraia) (narratzailea)
- Prince of Players (1955)
- The Rains of Ranchipur (1955)
- Alexander the Great (1956)
- Bitter Victory (1957)
- Sea Wife (1957)
- Look Back in Anger (1958)
- A Midsummer Night's Dream (1959) (narratzailea)
- Ice Palace (1960)
- The Bramble Bush (1960)
- Dylan Thomas (1962) (laburmetraia)
- The Longest Day (1962)
- Cleopatra (1963)
- The V.I.P.s (1963)
- Zulu (1964) (narratzailea)
- Becket (1964)
- The Night of the Iguana (1964)
- Hamlet (1964)
- What's New, Pussycat? (1965) (Cameo)
- The Sandpiper (1965)
- The Spy Who Came In from the Cold (1965)
- Who's Afraid of Virginia Woolf? (1966)
- The Taming of the Shrew (1967) (ekoizlea ere bai)
- Doctor Faustus (1967) (ekoizlea eta zuzendaria ere bai)
- Boom (1968)
- Where Eagles Dare (1968)
- Candy (1968)
- Staircase (1969)
- Anne of the Thousand Days (1969)
- Under Milk Wood (1971)
- Bluebeard (1972)
- The Battle of Sutjeska (1973)
- The Klansman (1974)
- Equus (1977)
- Exorcist II: The Heretic (1977)
- The Medusa Touch (1978)
- The Wild Geese (1978)
- 1984 (1984).
Filmen zuzendaria eta izenburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Filmen zuzendaria eta itzuli bada beste hizkuntza batera (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera) beste izenburu batekin taula honetan ikus daiteke:
Antzerkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1943: Druid's Rest d'Emlyn Williams
- 1944: Mesure for Mesure de Nevill Coghill
- 1948: Castle Anna de Daphne Rye
- 1949: The Lady’s not for Burning de John Gielgud
- 1950: The Boy With a Cart de John Gielgud
- 1950: A Phoenix too Frequent de Christopher Fry
- 1950: The Lady’s not for Burning de John Gielgud
- 1951: Henry IV d'Anthony Quayle
- 1951: Henry V d'Anthony Quayle
- 1951: The Tempest de Michael Benthall
- 1951: Legend of Lovers de Peter Ashmore
- 1952: Montserrat de Michael Benthall
- 1953: Hamlet de Michael Benthall
- 1953: Coriolan de Michael Benthall
- 1953: Hamlet de Michael Benthall
- 1953: King John de George Devine
- 1953: The Tampest de Robert Helpmann
- 1953: Twelfth Night de Michael Benthall
- 1955: Henry V de Michael Benthall
- 1956: Othello de Denis Carey
- 1957: Time Remembered d'Albert Marre
- 1960: Camelot de Moss Hart
- 1964: Hamlet de John Gielgud
- 1966: Doctor Faustus de Nevill Coghill
- 1970: Equus de John Dexter
- 1980: Camelot de Frank Dunlop
- 1983: Private Lives de Milton Katselas
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ (Ingelesez) Variety Obituaries. 2024-03-15 (Noiz kontsultatua: 2024-05-14).
- ↑ (Ingelesez) Clarke, Gerald. (1984-08-20). «Show Business: The Mellifluous Prince of Disorder» Time ISSN 0040-781X. (Noiz kontsultatua: 2024-05-14).
- ↑ (Ingelesez) «The Learning Network» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-05-14).
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Alpert, Hollis (1986). Burton. New York City: G. P. Putnam's Sons. ISBN 978-0-399-13093-9.
- Bragg, Melvyn (1988). Richard Burton: A Life. Boston: Little, Brown and Company. ISBN 978-0-316-10595-8.
- Burton, Richard (1964). A Christmas Story. William Morrow.
- Burton, Richard (2012). Williams, Chris (ed.). The Richard Burton Diaries. Yale University Press. ISBN 9780300192315.
- Cottrell, John; Cashin, Fergus (1971). Richard Burton, very close up. Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-780908-0.
- Ferris, Paul (1981). Richard Burton. New York City: Coward, McCann & Geoghegan. ISBN 978-0-698-11106-6.
- Munn, Michael (20 March 2014). Richard Burton: Prince of Players. London: Aurum Press. ISBN 978-1-78131-373-2.
- Rubython, Tom (2011): 'And God Created Burton'. London: Myrtle Press - ISBN 978-0-9565656-2-4
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Richard Burton  |
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q151973
Multimedia: Richard Burton / Q151973