Ang Lee

Ang Lee
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Chaozhou (en) , 1954ko urriaren 23a (69 urte)
Herrialdea	Taiwan
Bizilekua	White Plains (New York); New York
Familia
Aita	Lee Sheng
Ezkontidea(k)	Jane Lin
Seme-alabak	ikusi Mason Lee; Haan Lee (en) ;
Anai-arrebak	ikusi Khan Lee;
Hezkuntza
Heziketa	New Yorkeko Unibertsitateko Tisch Arte-Eskola ; National Taiwan University of Arts (en) ; Illinoisko Unibertsitatea Urbana–Champaignen ; University of Illinois College of Fine and Applied Arts (en)
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	film-zuzendaria, gidoilaria, idazlea, zinema ekoizlea eta errealizadorea
Lan nabarmenak	ikusi Crouching Tiger; Brokeback Mountain; Pushing Hands (en) ; The Wedding Banquet (en) ; Eat Drink Man Woman (en) ; Sense and Sensibility; The Ice Storm; Ride with the Devil; Chosen (en) ; Lust, Caution (en) ; Taking Woodstock (en) ; Life of Pi; Billy Lynn's Long Halftime Walk (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Hong Kong Film Award for Best Director ; Arte eta Letren zalduna (2012) ; Directors Guild of America Award ; Zuzendari onenaren Oscar Saria (2005) : Brokeback Mountain; Zuzendari onenaren Oscar Saria (2012) : Life of Pi; Golden Horse Award for Best Director (1993) : The Wedding Banquet (en) ; Golden Horse Award for Best Director (2007) : Lust, Caution (en) ; Zuzendari onenaren Urrezko Globo Saria (2005) : Brokeback Mountain; BAFTA Award for Best Film Not in the English Language (2001) : Crouching Tiger; BAFTA Award for Best Direction (2001) : Crouching Tiger; Urrezko Lehoia (2007) : Lust, Caution (en) ; Urrezko Hartza (1993) : The Wedding Banquet (en) ; Urrezko Hartza (1996) : Sense and Sensibility; Order of Brilliant Star ; Fellow of the American Academy of Arts and Sciences ; National Board of Review Award for Best Film ; Ohorezko Legioko zalduna (2021eko otsailaren 3a) ; Hugo Award for Best Dramatic Presentation (2001) : Crouching Tiger; Asia's Most Influential Taiwan (2021) ; Dallas-Fort Worth Film Critics Association Award for Best Director (2005) : Brokeback Mountain;
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	budismoa

Ang Lee (txinera tradizionalez: 李安; pinyinez: Lǐ Ān; Chaozhou, Pingtung, 1954ko urriaren 23) Taiwango film zuzendaria da. Zinemagintzan Taiwanen hasi zen bazen ere, azken urteotan Hollywooden aritu da. Horko lanen emaitza biribilena Brokeback Mountain filma da, zeini esker Zuzendari onenaren Oscar saria saria irabazi zuen Ang Leek. Life of Pi filmagatik bigarrenez eskuratu zuen Zuzendari onenaren Oscarra.

Antzerkia ikasi zuen Illinois-eko Urbana-Champaign-eko Unibertsitatean, eta masterra egin zuen New Yorkeko Unibertsitateko Tisch Arte-Eskolan, non 1984an Fine Line izeneko film bat egin baitzuen tesi gisa. Spike Leeren ikaskidea izan zen.

Lee ospetsu egin zen Pushing Hands (1991), The Wedding Banquet (1993) eta Eat Drink Man Woman (1994) filmen bidez. Film horiek modernitatearen eta tradizioaren, Ekialdearen eta Mendebaldearen arteko harremanak eta gatazkak aztertzen zituzten. Hiru filmak kritika-arrakasta izan zuten, bai Taiwanen, bai nazioartean. Haren lanek ere komedia arinaren kutsua izan ohi dute, eta horrek haustura ekarri zuen Taiwango zinemaren ezaugarri den errealismo tragikoarekin, 1990eko hamarkadako gerra-legearen amaieraren ondoren. Asiako zineman gai homosexualak sartzen lehena izan zen, eta aitzindaria ere izan zen Hollywoodeko arte martzialetako filmetan.

Hollywooden sartu zen Sense and Sentsibility (1995) drama kostunbrista famatuarekin, ingelesezko bere lehen filma izan zena. Ondoren, bi aldiz jaso zituen zuzendari onenaren Oscar saria Brokeback Mountain drama erromantikoagatik (2005) eta Life of Pi dramagatik (2012). Era askotako filmak zuzendu ditu, hala nola The Ice Storm drama (1997), Crouching Tiger, Hidden Dragon (2000) arte martzialen drama, Hulk (2003) superheroien blockbusterra eta Lust, Caution (2007) espioitza erotikoaren drama.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ang Lee Waishengren familia batean jaio zen, Txinako Errepublikako Indar Armatuen menpeko militarren herrixka batean, Chaochoun (Pingtung), Taiwango hegoaldeko nekazaritza-konderrian.^[1] Lee jaunaren gurasoak Txinako gerra zibila amaitu ondoren joan ziren 1949an De'anetik (Txina kontinentaleko Jiangxi probintzia) Taiwanera. Hezkuntzari garrantzi handia ematen zitzaion etxe batean hazi zen.^[2]

Lee-k Tainan First Senior High School eskola probintzialean ikasi zuen (orain National Tainan First Senior High School), non bere aita zuzendaria baitzen. Unibertsitatera sartzeko urteko azterketa bateratua gainditzea espero zen, Txinako Errepublikan unibertsitate-hezkuntzara sartzeko bide bakarra. Baina azterketa bi aldiz ez gainditu ondoren, aitaren etsipenerako, hiru urteko unibertsitate batean sartu zen, Arte Eskola Nazionalean (orain Taiwango Arte Unibertsitate Nazional gisa berrantolatu eta zabaldua), eta 1975ean graduatu zen. Aitak irakasle izatea nahi zuen, baina berak interesa agertu zuen unibertsitateko antzerkiaz eta arteez. Frustrazio goiztiar horrek arte eszenikoetara bideratu zuen bere karrera. Ingmar Bergman-en Jungfrukällan (1960) filma ikustea esperientzia hezigarria izan zen beretzat.^[3]

Jardunbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1992an, nazioartean ezagutarazi zen Mendebaldeko bizitza modernora (Pushing Hands 推手) egokitzen ez dakien edo egokitzen ezin den agure bati buruzko film batean, eta "etorkizun handiko" etiketa lortu zuen. Hurrengo urtean, bere karrera sendotzen duen film bat aurkeztuko du, eta Taiwango zinemaren barruan bere belaunaldiaren adierazle nagusietako bat gisa ezagutarazten du: The Wedding Banquet koprodukzioa. Film horretan, ohiz kanpoko freskotasuna erakusten du, eta 43. Berlingo Zinemaldian Urrezko Hartza irabazi zuen. Gainera, Urrezko Globoetan eta Oscar sarietan Film onenaren saria jasoko du atzerriko hizkuntzan.

Hurrengo ekoizpenak mundu mailan ezagutaraziko du: Eat Drink Man Woman (1994). Bere arrakasta pertsonalik handienetako bat ematen dio, bere zinema-unibertsoak aldi bereko zinten filma gainditu dezan. Film horiek hein handiagoan edo txikiagoan porrot egiten zuten ekialdeko eta mendebaldeko kulturak istorio intimista eta familiarren barruan uztartzeko ahaleginean, non tradizioak eragindako haustura-menderatzea dagoen (Wayne Wang-en Eat a Bowl of Tea, 1988, adibide ona da). Filmak izendapen bikoitza jaso zuen, bai Urrezko Globoetan, bai Oscarretan, eta 5 sari Taiwanen, zuzendari onenaren saria barne.

1995ean, Lee-k zuzendu zuen Sense and Sensibility klasikoa, eta bigarren Urrezko Hartza jaso zuen Berlingo Zinemaldian, baita 7 Oscar-etarako izendapen ere. Haren ondoren, Lee-k beste bi film zuzendu zituen Hollywooden: The Ice Storm (1997) eta Ride with the Devil (1999). Kritikariek bi lanak goretsi zituzten arren, ez zuten arrakasta handirik izan leihatilan.

1999an, Hsu Li-kong-ek ‘wuxia’-ren genero tradizionalean oinarritutako filma egitera gonbidatu zuen Lee. Bere ume-ametsetako bat betetzeko aukerarekin gogotsu, Lee-k talde bat osatu zuen Crouching Tiger, Hidden Dragon (2000) filma ekoizteko. Filmak arrakasta handia izan zuen mundu osoan, eta 10 Oscar sari jaso zituen. Atzerriko Hizkuntzako Film Onenaren saria eta 3 sari tekniko irabazi zituen.

2003an, Lee Hollywoodera itzuli zen Hulk zuzentzeko. Filmak mota guztietako kritikak jaso zituen arren, arrakasta handia izan zuen finantza mailan.

Brokeback Mountainen eskutik, 2005eko Veneziako Zinemaldiko Urrezko Lehoia eta Zuzendari Onenaren Urrezko Globoa irabazi zituen.

Lust, Caution filmari esker, berriro arrakasta izan zuen Venezian 2007an. 2009an Life of Pi filma estreinatu zuen, Yann Martelek idatzitako izen bereko eleberriaren egokitzapena. Film horrek zuzendari onenaren Oscar saria eman zion.

Hurrengo filmak Billy Lynn's Long Halftime Walk (2016) eta Géminis (2019) dira. Azken horrek Will Smith protagonista duen filma da, 4K-ean grabatua, segundoko 120 fotogramatan, eta 3D+ teknologia erabili zuen. [1]

2013. urtean, Taiwango presidenteak, Ma Ying-jeouk, Izar Distiratsuaren Ordenarekin eta Kordoi Bereziarekin kondekoratu zuen, Taiwanen nazioarteko zabalkundearen maila gorena eta tokiko zinemagintzari eman zion bultzada garrantzitsua; hala, kondekorazioa sortu zenetik kultura-munduko lehen pertsona bihurtu zen.^[4]

Zuzendutako filmak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gemini Man (2019)
Billy Lynn's Long Halftime Walk (2016)
Life of Pi (2012)
Taking Woodstock (2009)
Lust, Caution (Txineraz: 色，戒) (2007)
Brokeback Mountain (2005)
Hulk (2003)
The Hire (2002)
Crouching Tiger, Hidden Dragon (Txineraz: 臥虎藏龍) (2000)
Ride with the Devil (1999)
The Ice Storm (1997)
Sense and Sensibility (1995)
Eat Drink Man Woman (Txineraz: 飲食男女) (1994)
The Wedding Banquet (Txineraz: 喜宴) (1993)
Pushing Hands (Txineraz: 推手) (1992)
Fine Line (1984)
Shades of the lake (1982)
I Love Chinese Food (1981)
Beat the Artist (1981)
The Runner (1980)
One Day of Ma-Chuan Chen (Txineraz: 陳媽勸的一天)
Laziness in a Saturday Afternoon (Txineraz: 星期六下午的懶散)

Zuzendutako filmen aktoreak, ekoizlea eta izenburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Taula honetan ikus daitezke filmaren bi aktore, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak beste hizkuntza batera itzuli bada (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera):

Urtea	Filma	Antzezleak	Ekoizlea	Hizkuntzak
0	untitled Bruce Lee biopic	Mason Lee	--
1980	The Runner	--	--
1982	Shades of the Lake	--	--
1984	Fine Line	--	--
1992	Pushing Hands	Sihung Lung	--	gaztelaniaz: Manos pujantes
1993	The Wedding Banquet	Winston Chao, Kao Chin Su-mei	Good Machine	gaztelaniaz: El banquete de bodas frantsesez: Garçon d'honneur
1994	Eat Drink Man Woman	Sihung Lung, Sylvia Chang	--	gaztelaniaz: Comer, beber frantsesez: Salé
1995	Sense and Sensibility	Emma Thompson, Alan Rickman	Columbia Pictures	frantsesez: Raison et Sentiments katalanez: Sentit i sensibilitat
1997	The Ice Storm	Kevin Kline, Joan Allen	Searchlight Pictures	gaztelaniaz: La tormenta de hielo frantsesez: Ice Storm katalanez: La tempesta de gel
1999	Ride with the Devil	Tobey Maguire, Skeet Ulrich	Universal Pictures	gaztelaniaz: Ride With the Devil frantsesez: Chevauchée avec le diable katalanez: Cavalca amb el diable galizieraz: Cabalga co demo
2000	Crouching Tiger, Hidden Dragon	Chow Yun-fat, Michelle Yeoh	Columbia Pictures	gaztelaniaz: Wo hu cang long frantsesez: Tigre et Dragon katalanez: Tigre i drac galizieraz: Wò hǔ cáng lóng
2001	Chosen	--	--
2003	Hulk	Eric Bana, Jennifer Connelly	Universal Pictures
2005	Brokeback Mountain	Heath Ledger, Jake Gyllenhaal	Good Machine	gaztelaniaz: Los amantes frantsesez: Le Secret de Brokeback Mountain
2007	Lust, Caution	Tony Leung, Tang Wei	Focus Features	galizieraz: Sè, Jiè
2009	Taking Woodstock	Demetri Martin, Imelda Staunton	Focus Features	frantsesez: Hôtel Woodstock
2012	Life of Pi	Suraj Sharma, Irrfan Khan	20th Century Studios	frantsesez: L'Odyssée de Pi katalanez: La vida de Pi
2016	Billy Lynn's Long Halftime Walk	Kristen Stewart, Chris Tucker	--	frantsesez: Un jour dans la vie de Billy Lynn
2019	Gemini Man	Mary Elizabeth Winstead, Will Smith	Jerry Bruckheimer Films

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Ho Yi. Familiares y amigos elogian la discreta dedicación de Ang Lee. Taipei Times. 7 de marzo de 2006.
↑ Lipworth, Elaine. (26 de abril de 2013). «Ang Lee: Los valores de mi familia» The Guardian ISSN 0261-3077..
↑ Entrevista de Studio 360. .
↑ Taipei Times. Director Ang Lee receives medal from President. .

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(Ingelesez) Ang Lee 64. Veneziako Zinemaldiko prentsaurrekoa

Datuak: Q160726
Multimedia: Ang Lee / Q160726

[1] Ho Yi. Familiares y amigos elogian la discreta dedicación de Ang Lee. Taipei Times. 7 de marzo de 2006.

[2] Lipworth, Elaine. (26 de abril de 2013). «Ang Lee: Los valores de mi familia» The Guardian ISSN 0261-3077..

[3] Entrevista de Studio 360. .

[4] Taipei Times. Director Ang Lee receives medal from President. .

[1]

[2]

[3]

[4]

i e a Zuzendari onenaren Oscar Saria
1927–1950	Frank Borzage (1927/28) Lewis Milestone (1927/28) Frank Lloyd (1928/29) Lewis Milestone (1929/30) Norman Taurog (1930/31) Frank Borzage (1931/32) Frank Lloyd (1932/33) Frank Capra (1934) John Ford (1935) Frank Capra (1936) Leo McCarey (1937) Frank Capra (1938) Victor Fleming (1939) John Ford (1940) John Ford (1941) William Wyler (1942) Michael Curtiz (1943) Leo McCarey (1944) Billy Wilder (1945) William Wyler (1946) Elia Kazan (1947) John Huston (1948) Joseph L. Mankiewicz (1949) Joseph L. Mankiewicz (1950)
1951–1975	George Stevens (1951) John Ford (1952) Fred Zinnemann (1953) Elia Kazan (1954) Delbert Mann (1955) George Stevens (1956) David Lean (1957) Vincente Minnelli (1958) William Wyler (1959) Billy Wilder (1960) Jerome Robbins eta Robert Wise (1961) David Lean (1962) Tony Richardson (1963) George Cukor (1964) Robert Wise (1965) Fred Zinnemann (1966) Mike Nichols (1967) Carol Reed (1968) John Schlesinger (1969) Franklin J. Schaffner (1970) William Friedkin (1971) Bob Fosse (1972) George Roy Hill (1973) Francis Ford Coppola (1974) Miloš Forman (1975)
1976–2000	John G. Avildsen (1976) Woody Allen (1977) Michael Cimino (1978) Robert Benton (1979) Robert Redford (1980) Warren Beatty (1981) Richard Attenborough (1982) James L. Brooks (1983) Miloš Forman (1984) Sydney Pollack (1985) Oliver Stone (1986) Bernardo Bertolucci (1987) Barry Levinson (1988) Oliver Stone (1989) Kevin Costner (1990) Jonathan Demme (1991) Clint Eastwood (1992) Steven Spielberg (1993) Robert Zemeckis (1994) Mel Gibson (1995) Anthony Minghella (1996) James Cameron (1997) Steven Spielberg (1998) Sam Mendes (1999) Steven Soderbergh (2000)
2001–egun	Ron Howard (2001) Roman Polański (2002) Peter Jackson (2003) Clint Eastwood (2004) Ang Lee (2005) Martin Scorsese (2006) Joel Coen eta Ethan Coen (2007) Danny Boyle (2008) Kathryn Bigelow (2009) Tom Hooper (2010) Michel Hazanavicius (2011) Ang Lee (2012) Alfonso Cuarón (2013) Alejandro G. Iñárritu (2014) Alejandro G. Iñárritu (2015) Damien Chazelle (2016) Guillermo del Toro (2017) Alfonso Cuarón (2018) Bong Joon-ho (2019) Chloé Zhao (2020/21) Jane Campion (2021) Daniel Kwan eta Daniel Scheinert (2022)